در مسیر شناخت افکار تا اینجا آموختیم که ذهن ما چگونه کار می‌کند، چرا نمی‌توان جلوی افکار را گرفت، چگونه با آن‌ها بجنگیم یا نجنگیم و چطور از درونِ آن همه قضاوت و روایتِ ذهنی، خود واقعی‌مان را بشناسیم. اما یک سؤال مهم همچنان باقی مانده است: حالا که ذهن همچنان حرف می‌زند، افکار همچنان می‌آیند و رنج‌ها همچنان گریزناپذیرند و … چه باید کرد؟ این مقاله، ایستگاه پایانی مجموعه‌ی «شناخت افکار» است اما شاید آغاز مسیری تازه در نگاه شما به زندگی باشد. مسیری که نه با خاموش کردن ذهن بلکه با روشن‌کردن چراغ ارزش‌ها آغاز می‌شود. در اینجا یاد می‌گیریم که چطور می‌توان زندگی را از دلِ همین ذهن پر سروصدا ساخت و نه با حذف افکار بلکه با انتخاب جهت.
افکار همیشه با هیاهو می‌آیند. گاهی شبیه بلندگوی پلیسی‌اند که ما را به اشتباهات‌مان متهم می‌کنند، گاهی شبیه مشاوری مضطرب که پیوسته هشدار می‌دهد و گاهی حتی با چهره‌ای مهربان اما پر از ترس و تردید. این صدای ذهن است: بلند، مکرر و پرادعا. اما در مقابل، ارزش‌ها آرام‌اند. آن‌ها فریاد نمی‌زنند، ما را تهدید نمی‌کنند و توجه نمی‌طلبند. ارزش‌ها در سکوت ما را دعوت می‌کنند: به یادآوری آنچه واقعاً برایمان مهم است، به مسیرهایی که می‌خواهیم طی کنیم، به انسانی که دوست داریم باشیم. در روان‌شناسی اکت افکار و ارزش‌ها به‌نوعی دو نیروی هم‌زمانِ درون ما هستند. یکی ما را می‌ترساند که «نکنه شکست بخوری»، و دیگری نجوا می‌کند: «یادته چرا این مسیر رو شروع کردی؟» وقتی گرفتار افکار پر سر و صدا می‌شویم، ممکن است از راه‌مان دور شویم یا حتی ایست کنیم. اما اگر بتوانیم صدای ذهن را بشنویم، بدون اینکه از آن اطاعت کنیم، آن‌وقت می‌توانیم به ندای درونی‌تری گوش دهیم، به همان چیزی که روان‌شناسی اکت آن را ارزش‌ها می‌نامد: راه‌نماهایی درونی که انتخاب‌های ما را معنا می‌دهند حتی وقتی ذهن می‌خواهد ما را به عقب بکشد.
بسیاری از ما زندگی‌مان را بر پایه‌ی اهداف می‌سازیم: گرفتن مدرک، خرید خانه، رسیدن به موقعیت شغلی یا حتی بدست آوردن آرامش ذهن. اما روان‌شناسی اکت به ما یادآوری می‌کند که بین اهداف، خواسته‌ها و ارزش‌ها تفاوت ظریفی وجود دارد، تفاوتی که اگر نادیده گرفته شود میتواند ما را از رضایت درونی دور نگه دارد حتی وقتی به “اهداف‌مان” رسیده‌ایم.
هدف نقطه‌ای در آینده است. چیزی که می‌توان آن را تیک زد: «تمام شد.»
خواسته تمایلی است به تغییر حال، از وضعیت موجود به وضعیتی خوشایندتر.
اما ارزش جهت است. چیزی که تمام‌شدنی نیست. نمی‌توان گفت «امروز صداقت را تمام کردم» یا «مهربانی را تیک زدم.» وقتی فقط با هدف زندگی می‌کنیم ممکن است بعد از رسیدن به آن دچار خلأ شویم. اما وقتی زندگی‌مان را بر پایه‌ی ارزش‌ها بنا کنیم حتی در دل چالش‌ها و شکست‌ها هم احساس معنا خواهیم داشت. چون هدف ممکن است نتیجه‌بخش نباشد و یا تغییر کند اما ارزش همیشه میتواند راه‌نما باشد. مثلاً کسی که ارزشش «یادگیری» است ممکن است هدفش گرفتن دکترا باشد. اما اگر این هدف محقق نشود میتواند همچنان در مسیر یادگیری باقی بماند و از زندگی‌اش احساس رضایت کند. در اینجا پرسش مهمی مطرح می‌شود: آیا من در حال حرکت به‌سمت چیزی هستم یا فقط دنبال تیک‌زدن لیستی از اهدافم هستم؟ دانستن تمایز بین هدف، خواسته و ارزش، گامی کلیدی در خودشناسی و خلق یک زندگی معنادار است. در دوره جامع خودشناسی راز خوشبختی بصورت کاربردی و گام به گام به طراحی همه مفاهیم: ارزش ، اهداف ، رسالت ، چشم انداز و … پرداختیم و شما میتوانید با استفاده از آموزش ها و تمرین های این دوره علاوه بر اینکه از ابعاد مختلف خودتان را بهتر و بیشتر میشناسید، تمام موارد فوق را نیز در زندگی خود طراحی و ایجاد کنید.
تا اینجا آموختیم که ارزش‌ها مسیر را به ما نشان می‌دهند. اما دانستن ارزش‌ها کافی نیست. درست مانند داشتن قطب‌نما بدون حرکت. این‌جاست که یکی از مهم‌ترین مفاهیم روان‌شناسی اکت وارد می‌شود: عمل متعهدانه و به معنای قدام کردن در جهت ارزش‌ها حتی زمانی که افکار، احساسات یا شرایط بیرونی مانع به نظر می‌رسند. فرض کنید ارزش شما «سلامت» است. اما در مسیر ورزش کردن، افکاری مثل «حوصله ندارم»، «بدنم ضعیفه» یا «فایده‌ای نداره» سر بر می‌آورند. اگر منتظر بمانید تا این افکار بروند ممکن است هرگز شروع نکنید. اما عمل متعهدانه یعنی: «من با وجود این افکار، همچنان انتخاب میکنم که حرکتی کوچک در مسیر سلامت انجام دهم.» این عمل از سر اجبار نیست، بلکه از سر انتخاب آگاهانه است و اصلا اقدامی الزاماً بزرگ یا متحولانه نیست! حتی میتواند یک تصمیم ساده باشد مثل «امروز ۱۰ دقیقه پیاده‌روی میکنم». و به آن نیاز داریم چراکه ذهن ما همیشه دلیلی برای توقف دارد. همیشه صدایی هست که می‌گوید: «الان وقتش نیست.» اما زندگی منتظر آمادگی ذهنی ما نمی‌ماند. برای همین اکت می‌گوید: «به جای جنگیدن با ذهن، دستت را بگیر و با هم حرکت کنید.» این بخش دعوتی است به شهامتِ ساختن زندگی‌ای معنادار و نه زندگی‌ای بی‌درد!
تا اینجا دانستیم که عمل متعهدانه حرکتی است در جهت ارزش‌ها و نه در جهت حال‌خوب یا بی‌درد بودن. اما سؤال اساسی این‌جاست: وقتی افکار منفی یا بازدارنده به ذهن هجوم می‌آورند چطور می‌توانیم همچنان در مسیر ارزش‌ها حرکت کنیم؟ در روان‌شناسی اکت پاسخ این پرسش ترکیبی از سه مهارت کلیدی است:
قدم اول: افکار را ببین نه اینکه اطاعت کن
بسیاری از ما فکر می‌کنیم باید ابتدا ذهن‌مان را «قانع» کنیم تا بعد بتوانیم کاری انجام دهیم. اما در عمل، ذهن همیشه چیزی برای گفتن دارد: «الان زمان خوبی نیست»، «حتماً شکست می‌خوری»، «تو هنوز آماده نیستی» و …
درصورتیکه به‌جای بحث با این صداها می‌توانیم آن‌ها را بشنویم اما دنبال نکنیم. این یعنی دیفیوژن: «من فکری دارم که می‌گوید… اما انتخاب میکنم در مسیر ارزشم عمل کنم.»
قدم دوم: احساسات را راه بده نه اینکه پس بزن
گاهی هم ترس، اضطراب یا شرم مانع حرکت‌مان می‌شود. پذیرش به ما یاد می‌دهد که احساسات ناخوشایند دشمن ما نیستند. آن‌ها فقط بخشی از تجربه انسانی‌اند. ما می‌توانیم با آن‌ها باشیم نه اینکه منتظر بمانیم بروند تا زندگی را شروع کنیم.
قدم سوم: انتخاب، نه اجبار
و نهایتاً عمل متعهدانه یعنی انتخاب آگاهانه، فارغ از حال و هوای ذهنی. یعنی بگوییم: «ممکن است مضطرب باشم، اما با وجود این اضطراب، تصمیم می‌گیرم امروز تماس مهمم را بگیرم.» این‌گونه است که آزادی و نه در ساکت‌کردن ذهن بلکه در نادیده‌نگرفتن ارزش‌های‌مان و حرکت در مسیر آن‌ها پدید می‌آید.
در مسیر عمل متعهدانه گاهی اوقات منتظر لحظه‌های بزرگ و تصمیم‌های انقلابی هستیم. اما حقیقت این است که تغییر واقعی، از دل انتخاب‌های ساده و روزمره شکل می‌گیرد. این تمرین دعوتی است برای یک انتخاب کوچک ولی ارزش‌محور، چیزی که امروز و همین حالا بتوانی انجام دهی.
گام اول: ارزش خود را به‌یاد آور
چند لحظه چشم‌هایت را ببند و از خودت بپرس: «چه چیزی برایم مهم است؟» یا «می‌خواهم چه انسانی باشم؟»
مثلاً:
گام دوم: یک عمل کوچک را انتخاب کن
حالا فکر کن امروز چه کاری حتی خیلی کوچک می‌توانی در مسیر این ارزش انجام دهی؟
مثلا:
مهم نیست چقدر کوچک است. مهم این است که از دل ارزش برآمده باشد و نه از اجبار ذهن.
گام سوم: ذهن را بشنو اما راهت را برو
ممکن است ذهن‌ات بگوید: «فایده نداره»، «بعداً انجام بده» و «الان حسش نیست». این طبیعی‌است و فقط کافی‌است صدای ذهن را بشنوی اما عمل‌ات را بر پایه انتخاب انجام دهی نه برپایه احساس. این‌گونه با هر قدم کوچک نه‌تنها به ارزش‌ها نزدیک‌تر می‌شوی بلکه به خودت هم احترام می‌گذاری. چون زندگی ارزش‌محور یعنی زندگی‌ای از روی انتخاب و نه واکنش.
در آغاز این مجموعه با یک پرسش ساده ولی بنیادین همراه شدیم: افکار ما چه هستند و چرا گاهی به‌جای اینکه به ما کمک کنند زندگی‌مان را محدود می‌کنند؟ در طول شش مقاله سفری را آغاز کردیم از شناخت عملکرد ذهن، زبان، قضاوت و اجتناب تا رسیدن به یکی از مهم‌ترین بخش‌های روان‌شناسی اکت: ارزش‌ها و عمل متعهدانه. و یاد گرفتیم که:
یادمان باشد پاسخ به پرسش «چگونه خوشحال باشیم» بد نیست اما پرسش مهم این است که: «چه چیزی برایم مهم است؟» یا «با وجود تمام افکار، ترس‌ها و دردها، چگونه می‌خواهم زندگی کنم؟» و این است که میتواند پنجره‌ای جدید به روی خودشناسی بگشاید.
من احسان خزانه داری هستم. کوچ حرفه‌ای و مدرس خودشناسی و توسعه فردی. به شما کمک میکنم که خودتان را بهتر بشناسید .
طراحی و توسعه توسط وبیشو
